TS Nguyễn Minh Phong - Uỷ viên Hội đồng tư vấn Kinh tế - Uỷ ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam cũng đánh giá cao Hệ thống truy xuất nguồn gốc verigoods.vn của Bộ Công Thương trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương.

Truy xuất nguồn gốc: Nền tảng bảo vệ giá trị và uy tín hàng Việt

- Thưa ông, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng hiện nay, ông đánh giá như thế nào về vai trò của truy xuất nguồn gốc đối với việc nâng cao giá trị hàng hóa Việt Nam và khẳng định uy tín trên thị trường quốc tế?

TS Nguyễn Minh Phong: Trước hết, cần khẳng định rất rõ rằng truy xuất nguồn gốc, hay nói cách khác là xác định “chính chủ” của một sản phẩm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhất là trong môi trường cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt. Tôi cho rằng, truy xuất nguồn gốc mang ít nhất ba ý nghĩa lớn.

Thứ nhất, đó là xác lập và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Trong bối cảnh thế giới ngày càng coi trọng và siết chặt các tiêu chuẩn về sở hữu trí tuệ, việc chứng minh rõ ràng nguồn gốc sản phẩm là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp bảo vệ thương hiệu, bảo vệ giá trị sáng tạo của mình. Nếu không làm được điều này, doanh nghiệp rất dễ bị xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ hoặc bị đánh đồng với hàng giả, hàng nhái.

Thứ hai, truy xuất nguồn gốc góp phần bảo đảm cạnh tranh bình đẳng, lành mạnh trong cơ chế thị trường mở. Khi mọi sản phẩm đều phải minh bạch về xuất xứ, về quy trình sản xuất, thì những hành vi gian lận, mập mờ, “đánh lận con đen” sẽ bị hạn chế. Điều này không chỉ bảo vệ doanh nghiệp làm ăn chân chính mà còn bảo vệ người tiêu dùng.

Thứ ba, đây là điểm rất thời sự, truy xuất nguồn gốc giúp doanh nghiệp thích ứng với các biện pháp phòng hộ thương mại kiểu mới, đặc biệt là các hàng rào thuế quan gắn với xuất xứ hàng hóa. Ví dụ, với thị trường Mỹ, nếu doanh nghiệp chứng minh được hàng hóa có nguồn gốc rõ ràng từ Việt Nam, thì có thể được áp dụng mức thuế ưu đãi, thậm chí chỉ 10% hoặc 0%. Ngược lại, nếu không chứng minh được nguồn gốc, mức thuế có thể lên tới 40%, thậm chí cao hơn. Chỉ riêng điều này thôi đã cho thấy vai trò “sống còn” của truy xuất nguồn gốc.

Ngoài ra, truy xuất nguồn gốc còn giúp giữ vững niềm tin của người tiêu dùng đối với các sản phẩm mang thương hiệu Việt Nam. Những sản phẩm như nước mắm Phú Quốc, vải thiều Bắc Ninh hay nhãn lồng Hưng Yên chỉ thực sự có giá trị cao khi nguồn gốc được chứng minh rõ ràng, chính xác. Nếu để xảy ra tình trạng giả mạo thương hiệu, giả mạo xuất xứ, không chỉ uy tín bị tổn hại mà giá trị hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế cũng sẽ bị kéo xuống.

Nhận thức, thủ tục và năng lực quản trị vẫn là những “điểm nghẽn” lớn

- Theo quan sát của ông, việc triển khai truy xuất nguồn gốc điện tử hiện nay ở Việt Nam còn tồn tại những bất cập gì, đặc biệt đối với hàng nông sản, thực phẩm và hàng xuất khẩu?

TS Nguyễn Minh Phong: Phải nói một cách công bằng rằng, thời gian gần đây, nhận thức xã hội về truy xuất nguồn gốc đã có những chuyển biến tích cực. Công tác tuyên truyền, phổ biến thông tin đã được đẩy mạnh; các cơ quan chức năng cũng đã ban hành nhiều quy định, hướng dẫn liên quan, đặc biệt trong khuôn khổ các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Tuy nhiên, trên thực tế, vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc, trong đó lớn nhất có lẽ vẫn xuất phát từ nhận thức. Không phải tất cả doanh nghiệp, người bán hay thậm chí người tiêu dùng đều thực sự coi trọng nguồn gốc hàng hóa. Thậm chí, có những trường hợp cố tình làm mập mờ xuất xứ để bán được giá cao hơn hoặc để tiêu thụ hàng giả, hàng nhái. Đây là một hạn chế mang tính xã hội, không chỉ của riêng doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, thủ tục và chi phí liên quan đến việc đăng ký, chứng nhận và xác minh nguồn gốc. Trong một số trường hợp, quy trình còn rườm rà, tốn kém, gây phát sinh chi phí và làm mất thời gian của doanh nghiệp. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp ngại làm, người mua cũng ngại yêu cầu, từ đó hình thành tâm lý dễ dãi trong thực hiện truy xuất nguồn gốc.

Thêm nữa, năng lực quản trị của không ít doanh nghiệp còn yếu. Việc quản lý nguyên liệu đầu vào còn trôi nổi, thiếu ghi chép, thiếu đánh dấu, thiếu lưu trữ hồ sơ trong suốt quá trình sản xuất và lưu thông. Khi không có hệ thống dữ liệu đầy đủ, việc truy xuất đến “tận cùng” nguồn gốc gần như không thể, buộc doanh nghiệp phải chọn cách làm mờ hoặc né tránh.

Nói ngắn gọn, việc lưu giữ hồ sơ, tài liệu chứng minh nguồn gốc từ khâu mua nguyên liệu, sản xuất đến tiêu thụ của nhiều doanh nghiệp hiện nay vẫn chưa đáp ứng yêu cầu. Đây là điểm nghẽn rất lớn cần sớm được nhận diện và xử lý.

Công nghệ đã sẵn sàng, nhưng doanh nghiệp chưa theo kịp

- Ông đánh giá thế nào về vai trò của các công nghệ số, đặc biệt là blockchain, trong việc minh bạch chuỗi cung ứng và truy xuất nguồn gốc? Doanh nghiệp Việt Nam đã sẵn sàng cho điều này chưa?

TS Nguyễn Minh Phong: Chúng ta đang chứng kiến những đột phá công nghệ rất mạnh mẽ, mang lại nhiều cơ hội thiết thực cho việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và truy xuất nguồn gốc. Nếu doanh nghiệp áp dụng quy trình sản xuất thông minh, tích hợp công nghệ số, thì toàn bộ dữ liệu từ đầu vào nguyên liệu, quá trình sản xuất đến đầu ra sản phẩm đều có thể được số hóa, lưu trữ và kết nối thành một chuỗi liền mạch.

Các công nghệ như blockchain cho phép dữ liệu được lưu trữ an toàn, minh bạch, khó bị can thiệp, giúp việc truy xuất nguồn gốc trở nên thuận lợi, chi phí thấp hơn và đáng tin cậy hơn. Đây là lợi thế rất lớn so với các phương thức quản lý truyền thống.

Ở góc độ vĩ mô, Việt Nam đã có những bước tiến đáng ghi nhận trong chuyển đổi số, từ Chính phủ số đến doanh nghiệp số và xã hội số. Hạ tầng công nghệ, các nền tảng số đang ngày càng phát triển.

Tuy nhiên, xét ở cấp độ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, tôi cho rằng mức độ sẵn sàng vẫn còn hạn chế. Dù nhiều doanh nghiệp đã nhận thức được tầm quan trọng của công nghệ, nhưng để triển khai đồng bộ một hệ thống quản trị thông minh, phục vụ truy xuất nguồn gốc, đòi hỏi đầu tư về công nghệ, nhân lực và quy trình. Đây là những yếu tố mà không phải doanh nghiệp nào cũng sẵn sàng.

Nói cách khác, công nghệ đã có, lợi ích đã rõ, nhưng việc áp dụng vào thực tiễn vẫn còn khoảng cách, và đây là bài toán cần tiếp tục được tháo gỡ trong thời gian tới.

Verigoods.vn: Bước đi quan trọng trong kiến tạo thị trường minh bạch

- Từ ngày 23/12, Bộ Công Thương chính thức vận hành Hệ thống truy xuất nguồn gốc verigoods.vn. Ông đánh giá như thế nào về động thái này?

TS Nguyễn Minh Phong: Tôi cho rằng đây là một bước đi rất tích cực và cần thiết, thể hiện sự tiên phong của Bộ Công Thương về một vấn đề rất thời sự hiện nay. Để triển khai hệ thống này hiệu quả, thời gian tới, trước hết, cần tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức và thể chế hóa yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, coi đây là một hợp phần tối thiểu và bắt buộc trong hoạt động sản xuất kinh doanh, tương tự như yêu cầu về an toàn thực phẩm hay tăng trưởng xanh.

Đồng thời, cần quy định rõ ràng, cụ thể, gắn với cơ chế thanh tra, kiểm tra và xử phạt phù hợp, đồng thời có chính sách hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp sớm áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ số.

Cần phát triển các dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp, từ tư vấn, cài đặt đến vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc, phù hợp với trình độ công nghệ và quy mô của từng doanh nghiệp.

Cuối cùng, vai trò của người tiêu dùng là vô cùng quan trọng. Người tiêu dùng cần sử dụng đúng quyền của mình - quyền yêu cầu minh bạch thông tin, quyền từ chối những sản phẩm không rõ nguồn gốc. Khi người tiêu dùng không còn dễ dãi, không còn cả tin, thì doanh nghiệp buộc phải thay đổi.

Chỉ khi hình thành được một hệ sinh thái đồng bộ, từ nâng cao nhận thức xã hội, hoàn thiện thể chế, ứng dụng công nghệ số đến thay đổi hành vi tiêu dùng thì truy xuất nguồn gốc mới thực sự trở thành nền tảng nâng cao giá trị và uy tín của hàng hóa Việt Nam. Trong tiến trình đó, vai trò điều phối, dẫn dắt và kiến tạo chính sách của ngành Công Thương là hết sức quan trọng, không chỉ ở việc xây dựng và vận hành các nền tảng truy xuất nguồn gốc quốc gia như verigoods.vn, mà còn ở việc kết nối doanh nghiệp với thị trường, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và hỗ trợ hàng hóa Việt Nam đáp ứng ngày càng tốt hơn các tiêu chuẩn khắt khe của thương mại quốc tế.

- Xin cảm ơn ông!

Từ 23/12, Bộ Công Thương chính thức vận hành Hệ thống truy xuất nguồn gốc verigoods.vn, hướng tới minh bạch thị trường và bảo vệ người tiêu dùng.

Bắt đầu từ ngày 23/12, hệ thống truy xuất nguồn gốc tại địa chỉ www.verigoods.vn do Bộ Công Thương xây dựng chính thức đi vào vận hành. Đây là một bước tiến quan trọng trong nỗ lực minh bạch hóa thông tin hàng hóa, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ.

Việc triển khai Hệ thống truy xuất nguồn gốc là một trong 6 nhiệm vụ tiên phong được Phạm Minh Chính giao cho Bộ Công Thương tại Hội nghị tổng kết công tác ngành Công Thương năm 2025, giai đoạn 2021-2025 và triển khai nhiệm vụ trọng tâm năm 2026, tổ chức ngày 19/12/2025.